Üç katman giyim sistemi yüzyıllardır kaşifler, avcılar ve soğuk bölgelerde yaşayan topluluklar tarafından kullanılmaktadır. Eskimoların bir sözü vardır "Terlemek ölüm demektir." Soğuk havalarda terlediğimizde giysilerimiz ıslanır. Islak giysiler vücut ısımızı hızla düşüreceğinden, başta hipotermi ve donma gibi ölümle sonuçlanabilecek olaylar meydana gelebilir. Bu durumu engellemek, dengede tutabilmek için çok basit bazı giyim kuralları vardır.
Aslında terlemenin kötü bir tarafı yoktur. Vücut sıcaklığının artmasıyla ter bezleri daha çok çalışarak terleme ve sonrasında terin buharlaşmasıyla vücudun ısı dengesi sağlanır. Terlemenin bir diğer faydası ise, insan vücudundaki üre, ürik asit, tuz ve diğer zararlı maddeler terleme yoluyla dışarı atılır. Böylece ter bezleri birer böbrek gibi çalışarak kanın temizlenmesine yardımcı olurlar.
Üç katmanlı giyim sistemi terleme sırasında önem kazanır. Vücuttan salgılanan ter eğer giysileri aşıp havaya buhar şeklinde salınabiliyorsa doğru giyinmişiz demektir. Eğer yanlış giyinirsek vücudumuzdan salgılanan ter başta iç çamaşırlarımızın ıslanmasına sebep olacaktır. Islanan çamaşır ve giysilerin kuru giysiye kıyasla 20 kat daha fazla ısı kaybına yol açması zor doğa koşullarında hipotermi ve donma gibi sonuçlara yol açabilir.
Üç katmanın her biri doğru şekilde giyilmiş olmalıdır. İç katman yani cildimizle doğrudan temas eden iç giysiler uygun seçilmezse, örneğin pamuklu giysiler tercih edilirse vücudumuzdan salınan ter ilk katmanda yoğun bir şekilde birikecek, ardından ıslanıp terin orta ve üst katmandan buhar şekilde atılmasını engelleyecektir. Bu tip durumlarda en pahalı Goretex mont dahi bir işe yaramayacaktır.
Aynı şekilde terin tahliyesini mümkün kılmayan, kalitesiz bir dış katman ceket giyilirse ter gene vücudunuzdan tahliye olmayacak; iç ve orta katman ne kadar iyi olursa olsun biriken ter buharı içinizde ıslanmaya neden olacaktır.
Doğa sporu yaparken terlemeyi ve kötü kokuyu engelleyen kozmetikleri kesinlikle kullanmayın. Bu tip ürünler, ter bezlerinin ağzının kapanmasına ve dolayısıyla iltihaplanmaya neden olmaktadır.
Yukarıda yazdığımız kurallar yaz ve kış tüm dağcılık ve doğa sporları ile ilgilenen sporcu arkadaşlarımız için geçerlidir. Aynı zamanda avcılar ve doğa fotoğrafçıları için de referans olabilir.
Üç katman giyim sistemi
İç Katman: Cildimizle doğrudan temas eden katmandır. Gündelik hayatta giydiğimiz iç çamaşırlarımız da bir nevi iç katmandır. Günlük hayatta kullandığımız pamuklu ve diğer doğal lifli iç çamaşırları teri hızla emdikleri için bize konfor ve hijyen sağlarlar. Bu tip doğal lifler doğada, özellikle çetin hava şartlarında giyildiğinde bir takım problemler başgösterir. Pamuk teri hızla emerek liflerin arasına hapseder ve kuruması zaman alır. Terin bir üst katmana transfer edilip buhar halinde vücuttan atılmasını engeller. Bu nedenden dolayı pamuklu giysileri doğada kullanmamak gerekmektedir. Sentetik kumaşlar bu konuda en başarılı kumaşlardır.
İç katmanda kullanılan sentetik kumaşlar
Poliproplen Kumaşlar: Teri pek fazla tutmazlar. İç katman için uygun kumaşlardır. Olumsuz özelliği kötü koku yapması ve kaşındırmasıdır.
Polyester Kumaşlar: Teri pek fazla tutmazlar. İç katman için en uygun kumaşlardır. Kaşıntı, kötü koku gibi olumsuzlukları yoktur. Termal içlikler kaliteli, ter transferini iyi yapan bir iç katman giysisidir.
Orta Katman: İç katman ve dış katman arasında kalan tüm giysiler orta katman olarak adlandırılır. Bu katmanda da sentetik kumaşlar tercih etmeliyiz. Kaç kat giysi ile orta katman oluşturacağımız tamamen ortam koşullarına, yapılacak aktivitenin zorluk derecesine göre belirlenir. Soğuk bir kış günü alçak irtifada yapılan günübirlik doğa yürüyüşlerinde tek kat polar işinizi görebilecekken, yüksek irtifada birkaç gün süren tırmanış faaliyetlerinde birkaç kat giyinmeniz gerekebilir. İnce kumaşlar tercih edilmelidir. Yoğun aktivite esnasında soğuk hissettiğinizde katları artırabilir veya çok sıcak hissettiğinizde azaltıp ısı ve terinizi dengeleyebilirsiniz.
Dış Katman: Hareket eden hava vücudun duran havaya kıyasla daha fazla ısı kaybetmesine yol açar. -15 derece ısıda 40 km/saat rüzgar esen bir dağda -27 derece hissedecek, kıyafetleriniz ıslaksa 20 kat daha hızlı ısı kaybedeceksiniz. Dış katman sizi rüzgar ve yağmur gibi dış etkenlerden koruyan, hızla ısı kaybetmenize engel olan bir bariyerdir. Dağda hayatta kalabilmenin anahtarı kuru kalmaktır.
Goretex ve Event nefes alabilir kumaş kullanılan dış katman ceket ve pantolonlar ile vücutta oluşan ter buharı dışarı atılabilir. Bu tip ürünler aynı zamanda yağmur ve rüzgar geçirmezlik sağlarlar. Nefes alabilir bir dış katman giysisi kullanmamanız durumunda en iyi iç ve orta katman giysilerini giyseniz dahi ter ile ıslanmaktan başka seçeneğiniz olmayacaktır.
5000 metre ve üstü tırmanışlar için özel tasarlanmış, yalıtım malzemesi olarak kaz tüyü dolgulu, nefes alabilirlik ve su geçirmezlik sağlaması açısından Goretex membran kullanılmış özel dış katman giysiler vardır.
Marmot'un 8000 metre çıkışları için ürettiği üst seviye kaztüyü dolgulu bir dış katman
Kaz tüyü dolgulu dış katmanlar çok iyi bir yalıtım sağlarlar. Aynı zamanda hafif ve paketlendiğinde az yer kaplarlar. Pahalı olmalarının yanısıra en büyük dezavantajları ıslandıklarında yalıtım özelliklerini kaybetmeleridir. Kaz tüyü dolgulu pahalı malzemelerde ıslanmanın önüne goretex membran kullanarak geçilmiştir.
Yukarıda sıkça Goretex ve Event'ten bahsettik. Goretex ve Event bir kumaş çeşidi değildir. Piyasada herkesçe bilinen firmalar önce sentetik kumaşları dokuturlar. Dokunan ve ardından boyanan kumaş Goretex veya Event membran ile lamine edilir (ısıl işlem ile yapıştırılır), daha sonra uygun kalıplarla kesilen kumaş konfeksiyonda dikilir. Dikim işlemi bittikten sonra, dikiş iğnesinin girip çıktığı noktalar ve birleşme noktaları bantlarla ısıl yöntem ile veya çeşitli yapıştırıcılarla yapıştırılır. Firmalar Gore firmasına bitmiş tekstil ürününü (örn. ceket) gönderirler. Gönderilen ürün çeşitli testlerden geçirir. Testten başarılı geçen bitmiş ürüne Gore firması "su geçirmezlik" sertifikası verir. Membran tek başına para etmez, 500 dolarlık cekette en fazla 20 dolarlık maliyeti vardır. Gore firması sertifikalandırdığı ve isim kullanım hakkı verdiği bitmiş üründen yüksek ücret talep etmektedir. Goretex ürünlerin diğer ürünlere kıyasla çok pahalı olmasının sebebi budur.
Goretex Sertifikası
Goretex kullanılmış bir üründe Goretex su geçirmezlik sertifikası bulunmayabilir. Bu ürünün su geçirdiği anlamına gelmemektedir. Üretici Gore firmasına sertifika lisans ücreti ödemek istememiş olabilir.
Goretex'in en yaygın alternatifi Event'tir. Yurtdışında uygun fiyatı sebebiyle Event oldukça sık tercih edilir olmuş, Gore firmasının tekelini kırmıştır. Hatta internet'te Event kumaşların ter buharını dışarı daha iyi attığı tartışıldığından Gore firması bu durumdan rahatsız olmuş, kendi membranlarının da en az Event kadar iyi olduğunu iddia ettikleri çeşitli demolar yapmışlardır.
Diğer İç ve Dış Katmanlar: Ayakkabı, çorap, eldiven, bere, balaklava gibi malzemeler yukarıda anlattığımız katmanların tamamlayıcısıdırlar. Bu malzemeler de nefes alabilir özellikte olmalı, teri içeride hapsetmemelidirler.